By VJR Nephro February 28, 2025
Sodamint (sodium bicarbonate) น่าจะเป็นยาที่หมอไตสั่งจ่ายมากที่สุดตัวนึง แต่เอาจริง ๆ แล้ว หลักฐานประโยชน์ในการชะลอไตเสื่อมยังไม่ชัดเจน
หลักการคือเมื่อการทำงานของไตแย่ลงจะทำให้ไตขับกรดได้ลดลง → ทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรดตามมา พอเลือดเป็นกรด ร่างกายจะพยายามแก้ไขภาวะเลือดเป็นกรดด้วยกระบวนการบัฟเฟอร์ต่าง ๆ ร่างกายจึงสลายโปรตีนและกระดูกเพื่อบัฟเฟอร์กรด นอกจากนี้เชื่อว่าภาวะเลือดเป็นกรดเรื้อรังอาจทำให้ไตเสื่อมเร็วขึ้น
อย่างไรก็ตาม อันนี้คือทฤษฎี เวลาเราจะบอกว่ายาตัวนี้ได้ประโยชน์จริงหรือไม่ เราต้องทำการทดลองทางคลินิก
ที่ผ่านมาการศึกษาเรื่องประโยชน์ของ sodium bicarbonate ในผู้ป่วยโรคไตค่อนข้างกำกวม มีทั้งที่บอกว่าสามารถช่วยชะลอไตเสื่อมได้ โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคไตที่มีภาวะเลือดเป็นกรด
หลักฐานงานวิจัย
- อาจช่วยชะลอไตเสื่อม (เฉพาะผู้ป่วยที่มี metabolic acidosis)
- ไม่ช่วยชะลอไตเสื่อม (เพียงแก้ metabolic acidosis)
จากการศึกษาอันล่างสุด เป็นการศึกษาที่น่าเชื่อถือเพราะเป็นการศึกษาแบบสุ่ม ที่มีกลุ่มควบคุมขนาดใหญ่ บอกว่าการให้ sodium bicarbonate ในโรคไตระยะ 4 ขึ้นไป ที่มีภาวะเลือดเป็นกรด → ไม่ช่วยการชะลอไตเสื่อม , มีผลข้างเคียงเพิ่มขึ้น แถมเปลืองสตางค์
ผลของการศึกษานี้นำไปสู่คำแนะนำของการรักษาโรคไตเรื้อรังในปัจจุบัน KDIGO CKD 2024 ว่า เราจะให้ sodium bicarbonate ในผู้ป่วยโรคไตเมื่อป้องกันภาวะเลือดเป็นกรดรุนแรง serum HCO₃⁻ < 18 mEq/L เท่านั้น
ข้อเสียของ sodium bicarbonate ที่สำคัญ
คือจริงๆ แล้วถ้าร่างกายเราเป็นด่างเกินไป มันก็ไม่ดีครับ
- คนไข้โรคไตบางรายต้องกินยาแคลเซียม, วิตามินดีด้วย ถ้าคนไข้กิน sodium bicarbonate มันจะเกิดภาวะไตวายฉับพลันจากแคลเซียมเกินได้ครับ บางรายอาการรุนแรงจนต้องฟอกไตฉับพลันเลย ***
- sodium bicarbonate ชื่อก็บอกแล้วว่ามันมี sodium การกินยาปริมาณมาก ก็ทำให้คนไข้ได้รับ sodium เพิ่มขึ้น มีสารน้ำเกิน, คนไข้อาจจะมีท้องอืดเรื้อรัง เพราะ bicarbonate เปลี่ยนเป็นแก๊สได้
- เรื่องจำนวนเม็ดยาก็เป็นปัญหา เพราะจำนวนเม็ดยามันเยอะ กินทีครั้งละ 3-4 เม็ด สาม-สี่เวลา แทนที่คนไข้จะได้กินยาที่มีประโยชน์แน่ ๆ แบบ statin, SGLT2i ก็ไปกินยาตัวอื่นแบบกินบ้างไม่กินบ้าง แทนที่จะเป็นแบบนั้น หยุด sodium bicarb ที่ไม่ได้ประโยชน์ชัดเจน น่าจะดีกว่า ส่วนตัวแล้วตอนนี้จะให้ Sodium bicarbonate ในกรณีต่อไปนี้
- โรคไตเรื้อรังที่มีภาวะเลือดเป็นกรดค่อนข้างรุนแรง (serum bicarbonate < 18 mEq/L) - ปรับจากเดิมที่ < 22 mEq/L
- โรคไตเรื้อรังที่มีภาวะโพแทสเซียมสูงเรื้อรังร่วมด้วย
- โรคไตที่มีภาวะ renal tubular acidosis
- โรคนิ่วในไตบางชนิด
นอกนั้นแทบจะไม่ได้ให้แล้วครับ บางคนที่มีเลือดเป็นกรดน้อย ๆ ปัจจุบันจะแนะนำให้กินผลไม้ที่เป็นด่างแทน พวกแอปเปิ้ล ส้ม ก็พบว่าให้ผลดี มีปัญหาเรื่อง pill-burden น้อยกว่า แล้วก็ไม่ค่อยเกิดภาวะโพแทสเซียมสูงอย่างที่เคยกังวลกันในสมัยก่อน
